REFAKATÇİ

Ağız, günlük yaşam içinde defalarca yaptığımız, konuşma, yemek yeme, gülme gibi aktiviteleri yapan temel organdır. Bu nedenle, ağız hijyeni bireyin benlik saygısını, konuşmasını, beslenmesini ve genel olarak kendisini iyi hissetmesini doğrudan etkiler.

Ağız hijyeni uygulamaları, ağız içindeki yapıların (Diş, dişeti, dil vb.) temizlenmesi, ağız içi enfeksiyonlarının önlenmesi, temizlik ve rahatlık duygusu kazandırmak amacı ile yapılan uygulamalardır.

Ağız temizliği için diş fırçası ve macunu kullanılır. Fırçalama, diş etlerindeki kan akımını hızlandırır ve sağlıklı dokunun korunmasına yardım eder. Ağız yıkama ve diğer ağız temizliği solüsyonları dişlerin temizliğinin sürdürülmesine yardım eder ve sağlıklı oral mukozanın sürdürülmesi için tükürük salgısını arttırır.

Ağız Problemleri

Hijyen uygulamalarına başlamadan önce, bireyin ağız bakımı ile ilişkili uygulamaları ve bilgi dü-zeyi belirlenmelidir. Bu amaçla, bireyin diş fırçalama sıklığı, kullandığı malzemeler, diş fırçalama tekniği, protez varlığı ve temizleme biçimi sorgulanmalıdır.

Hastanın ağzı çeşitli sorunlar yönünden gözlenmeli, dişlerin durumu, diş eti görüntüsü, yanak, dil ve damağın durumu belirlenmelidir. Bu amaçla renk, nemlilik, mukozanın bütünlüğü, herhangi bir lezyon olup-olmadığı, ağız kokusu varlığı değerlendirilmelidir .

Ağız Problemleri Gelişim Faktörleri

İlaçlar

Sitostatik ilaçlar (Otoimmün cevabı baskılar)
Kortikosteroidler (Doku iyileşmesini etkiler)
Antibiyotikler (Oral mukoza dengesini bozar ve Kandida enfeksiyonlarının gelişmesine neden olur)
Antihistaminikler, Antispazmodikler, Antikolinerjikler, Psikotropikler,
Antidepresanlar ve Trankilizanlar (Tükürük salgısını azaltır)
Diüretikler (Sıvı kaybını arttırır)
Morfin (Ağız kuruluğuna neden olur)

Tedaviler

Baş / Boyun Radyoterapisi (İnflamasyona neden olur, normal yeme / içme yeteneğini etkiler)
Oksijen tedavisi (Özellikle yüksek dozda verilen nemlendirilmemiş oksijen oral mukozayı kurutur)
Oral Aspirasyon (Oral mukozaya zarar verir)
Ameliyat öncesi ya da sonrası oral alımın yasaklanması(Dehidratasyon ve ağız kuruluğu riski yaratır)
Nazogastirk sonda varlığı (Oral alım yasak olduğu için oral mukozanın kurumasına ve fırsatçı patojenlerin çoğalmasına neden olur)

Ruhsal Ya Da Fiziksel Sağlık Problemleri

Hastalıklar; Diabetüs Mellitüs, Tiroid bez i fonksiyon bozuklukları, Serebrovasküler hastalıklar, ağız hastalıkları ya da travmalar,
Ruhsal Sağlık Problemleri; Konfüzyon, Depresyon vb.
Ölümcül Hastalıklar (Terminal Dönem)
Akut / Kronik Solunum Problemleri
Bilinç Kaybı
EI hareketlerinin kaybolması, kısmi ya da tam felç.

Diş Çürükleri

Dişin mine tabakasının tahrip olması sonucu diş üzerinde patolojik kavitelerin gelişmesidir. Ağız florası içinde bulunan bakteriler ile alınan karbonhidratlar içindeki laktik asit ve muküs birleşerek diş yüzeyini kaplayan yapışkan bir madde oluşturur. Bu yapışkan, ince tabaka halinde bulunan mikrop topluluğuna, bakteri plağı denir.

Plaklar diş ile diş etinin birleştiği noktada birikir. Plakta bulunan bakteriler laktik asit oluşturmaya devam eder ve bu asit diş minesine zarar verir, çürütür. Dişlerin fırçalanmaması, temizlenmemesi durumunda, 8 saat içinde plaklar oluşmaya başlar ve 48 saat içinde diş taşlarına dönüşür.

Diş çürükleri, her yaş grubu için diş kayıplarının temel nedenidir. Diş çürükleri, dişin en dış tabakası olan mine tabakasından başlayarak, alttaki dentin tabakaya doğru ilerler.

Diş çürüklerinin önlenmesinde;

- Öğün aralarında karbonhidrat ağırlıklı yiyeceklerin tüketilmemesi,
- İyi bir ağız bakımı sağlanması,
- Düzenli diş bakımının yaptırılması önemlidir.

Periodontal Hastalıklar; Uzun bir süre içinde dişi destekleyen yapıların tahrip olması ve bu yapılarda enfeksiyon gelişmesidir.

Tartar (Diş Taşı); Plaklar ölü bakteriler ile mineral bir tortu oluşturur ve sertleşir. Diş taşları, bakteri plağının sertleşmiş şeklidir. Dişin dişeti ile birleştiği noktada birikmeye başlar. Bu birikim sonucu, dişetleri yavaş yavaş geri çekilir.

Gingivitis Dişeti iltihabı; Dişetleri kırmızı, şiş durumdadır ve kolayca kanayabilir. Çoğunlukla, diş çürüklerinin diş etlerini de iltihaplandırması sonucu oluşur.

Periodontitis; Dişeti iltihabına dişi destekleyen dokuların iltihabının eklenmesiyle dişi n yerinden gevşeyerek düşmesine neden olan durumdur.

Halitozis; Ağız kokusu. Ağızda sürekli kötü bir tat vardır. Sıcak-soğuk duyarlılığı artmıştır. Ağız kokusu periodonral hastalıkların belirtilerindendir.

Stomatitis; Ağız mukozasının, bakteri, virüs, beslenme yetersizliği gibi nedenlerle iltihaplanmasıdır. Ağız mukozasında kızarıklık ve kabarıklık, yanma, yutkunma ya da çiğneme sırasında ağrı, ağız da kuruluk ve koku, stomatitis belirtileridir.

Aft; Nedeni tam olarak bilinmeyen ancak sinir ve sindirim sistemi bozuklukları vb. nedenlerle gelişen ağız enfeksiyonudur. Yanakların ve dudakların iç yüzeyinde, dişetinde, damakta görülen, küçük, ağrılı, beyazımsı yaralardır. Stres, beslenme yetersizliği gibi durumlar aftların oluşmasını kolaylaştıran nedenlerdir.

Ağız mukozasının kuruması; Yetersiz sıvı alımı, ağızdan solunum yapılması, tükürük yapımını engelleyen hastalıklar ve kullanılan bazı ilaçlar nedeni ile kurur. Kuruma sonucu ağız mukozası kolayca bozulabilir ve mikroorganizmaların yerleşmesi kolaylaşır.

Ağız Hijyeni

Diş çürüklerinin önlenmesinde ve periodontal hastalıkların önlenmesi için ağız hijyeninin sağlanması ve sürdürülmesi gerekir.

Ağız hijyeni, dişlerin / protezlerin fırçalanması, dişlerin diş ipi ile temizlenmesi, dişetlerinin uyarılması ve ağzın bol su ile çalkalanmasını uygulamalarını içerir. Diş temizliğinde kullanılan diş fırçası, naylon kıllı, kıllar sık ve orta sertlikte, fırça başı ağız içinde kolay hareket ettirilebilecek büyüklükte olmalıdır.

Ayrıca diş fırçası üç ayda bir mutlaka değiştirilmelidir. Uzun süre kullanılmış, kılları yıpranmış fırça, etkisiz temizlik sağlar. Diş fırçalanırken, diş fırçası diş ile diş etinin birleştiği noktaya yerleştirilir.

Fırça kıllarının yarısı diş eti üzerine, diğer yarısı diş üzerine gelecek biçimde yerleştirilmelidir. Fırça, diş eti ile 45 derecelik açı yapacak biçimde tutulmalı ve dişler önce süpürür gibi yukarıdan aşağıya doğru daha sonra dairesel hareketlerle fırçalanmalıdır. Tüm diş yüzeylerinin ve ağız içinin fırçalanmış olmasına dikkat edilmelidir.

Ağız hijyeninin sağlanması ve sürdürülmesi beslenme ile doğrudan ilişkilidir. Özellikle A, C ve D vitamini içeren besinlerin ve taze sebze-meyve gibi lifli gıdaların tüketilmesi diş ve dişeti sağlığı için önemlidir.

Ağız Hijyeni Uygulamalarının Amacı

- Ağız mukozasının bütünlüğünü sağlamak
- Diş ve dişetlerinin sağlığını sürdürmek
- Ağızdaki rahatsız edici tat ve kokuyu gidermek
- Bireyin doğru ağız hijyeni uygulamalarını öğrenmesini sağlamak

Hasta Dişlerinin Fırçalanması Uygulaması

Fırçalama işlemi, yemekten sonraki ilk yarım saat içinde yapılmalıdır. Çünkü yemek sonrası, bakterilerin aktivitesi artarak, diş çürüklerine neden olan laktik asit üretimi artar. Fırça, ağız içinde rahat hareket ettirilebilecek büyüklükte olmalı, kılları çok sert olmamalıdır.

Malzemeler

- Diş Fırçası (Hastanın kendisine ait olmalı)
- Diş Macunu (Hastanın kendisine ait olmalı)
- Diş ipi
- Büyük bir bardak su
- Yüz havlusu
- Kâğıt Havlu
- Böbrek küvet
- Ağız çalkalama solüsyonu
- Tek kullanımlık eldiven (2 çift)
- Protez dişler için kutu

Hasta Dişleri Fırçalama İşlem Sırası

- Malzemeleri hazırlanır. (Bazı solüsyonlar kullanımdan hemen önce hazırlanmalıdır.)
- Eller yıkanır. (Mikroorganizmanın yayılmasını engeller.)
- Hastaya uygulama hakkında bilgi verilir. ( Hasta ile işbirliği sağlanır.)
- İşlem için hastadan izin alınır. ( Hasta olarak, kişisel haklarının farkına varmasını sağlar.)
- Malzemeler için uygun ve temiz bir alan seçilir ve kolay ulaşabilecek biçimde yerleştirilir. (İşlem sırasında malzemelere kolay ulaşmayı sağlar)
- Yatak etrafına perde ya da paravan çekilir. (Hastanın gizliliğinin korunmasını sağlar)
- Hasta oturtulur ya da fawler pozisyonu verilir. Hasta bilinçsiz ya da oturması sakıncalı ise, lateral pozisyon verilmelidir. (Bu pozisyonlar, olası aspirasyon riskini azaltır. Hastanın uygulama boyunca rahat olmasını ve işlemin rahat yapılmasını sağlar.)
- Eldivenler giyilir. (Mikroorganizmanın yayılmasını engeller.)
- Yüz havlusu tüm göğsü kaplayacak şekilde yerleştirilir. Hastanın dişleri protez ise; protezleri çıkarılır ve kap içine yerleştirilir. (İşlem boyunca hasta giysilerinin ıslanmasını engeller. Protezlerin kırılmaması ve kurumaması için özel kap içine konulmalıdır.)
- Diş fırçası ılık su ile ıslatılır. (Sert diş fırçası kıllarının yumuşamasını sağlar.)
- Fırça kılları üzerine, nohut büyüklüğünde diş macunu koyulur. (Fazla miktarda macun koyulduğunda çok fazla köpürür. Fazla köpük hastada bulantı hissi yaratabilir.)
- Böbrek küveti hastanın çenesi altına yerleştirilir. Uygulamayı bakıcı yapar, böbrek küveti tutabiliyor ise hastadan tutması istenebilir. Uygulamayı hasta kendisi yapacak ise, bakıcı tutabilir. (Ağızda biriken tükürüğün ve macun köpüğünün kolayca tükürülmesine yardımcı olur)
- Hasta ellerini kullanabiliyor ise; diş fırçası hastanın eline verilir ve nasıl fırçalaması gerektiği açıklanır ( Hasta yapabileceği uygulamaları yapması için teşvik edilmelidir. Böylece hasta hem kendisi için sorumluluk alır hem de hastanın kendi bakımına katılması, bağımlılık duygusunu en aza indirir.)

Fırçalama için aşağıdaki sıra izlenmelidir;

- Önce ağzın bir tarafı (sağ üst çene), üst arka dişlerden, çene orta hattına kadar
- Ağzın diğer tarafı (sol üst çene), üst arka dişlerden, çene orta hattına kadar
- Ağzın bir tarafı (sağ alt çene), alt arka dişlerden, çene orta hattına kadar
- Ağzın diğer tarafı (sol al çene), alt arka dişlerden, çene orta hattına kadar
- Sağ yanak mukozası
- Sol yanak mukozası
- Damak
- Dil üzeri

Fırçalama Yöntemi

- Fırça kılları, diş eti ile 45 derecelik  açı yapacak biçimde,
- Fırçanın alt ucu, diş etinin hemen altına gelecek biçimde yerleştirilmeli,
- Diş etinden dişe doğru, hafif basınçla süpürme hareketi yapılmalıdır.
- Sonra fırça, her bir diş etrafında dairesel hareket ettirilir.
- Dişin keskin yüzeyleri, diş fırçası, dişe paralel olacak biçimde ileri-geri hareket ettirilerek temizlenmelidir.

Eğer hastanın dişleri protez ise; ağız içi fırçalanıp temizlendikten sonra, aynı yöntemle protez dişlerde temizlenmelidir.

- Hastaya su dolu bardak veilerek; ağzına su alıp çalkalaması ve tükürmesi söylenir. Yiyecek artıkları ve diş macunu köpüğü tamamen temizlenene kadar, çalkalama işlemi birkaç kez tekrarlanmalıdır. (Ağız içindeki köpüğün ve artık maddelerin dışarı atılmasını kolaylaştırır.)
- Ağız içi tamamen temizleninceye kadar, fırçalama işlemi tekrarlanır.
- Hastaya tekrar su dolu bardak verilerek; ağzına su alıp çalkalaması ve tükürmesi söylenir. (Ağız içindeki köpüğün ve artık maddelerin atılmasını kolaylaştırır.)
- Böbrek küveti alınır ve hastaya, ağız çevresini kurulaması için, kâğıt havlu verilir.

Tüm işlem boyunca, dişler, yanak mukozası ve dil gözlenmeli, herhangi bir yara varlığı, renk değişikliği ve dudakların durumu gözlenmelidir.

Diş ipi kullanılacak ise;

- Eldivenler değiştirilir. (Kontaminasyonu önler.)
- Yaklaşık 20 cm. olacak biçimde ve en az 2 adet diş ipi hazırlanır.
- Diş ipinin bir parçası ele alınır, uçları her iki elin orta parmak uçlarına dolanır. Hasta ellerini kullanabiliyor ise, bu işlemi kendisi yapmalıdır.(Diş ipinin, diş aralarına yerleştirilmesini kolaylaştırır.)
- Baş ve işaret parmakları arasında ip gerdirilir ve sağ üst arka dişlerden başlayarak çenenin orta hattına kadar, her bir diş arasına diş ipi uygulanır. Diş ipi, bir dişin yan yüzünden aşağıya indirilip, diğer dişin yan yüzünden yukarı doğru uygulanmalıdır. Ancak diş etini kanatmamaya dikkat edilmeli, sert hareket ettirilmemelidir. (Böylece diş arasında kalan yiyecek artıkları kolayca çıkarılır.)
- Sol üst arka dişlere de işlem uygulanır.
- Alt çenedeki dişleri temizlemek için; sağ alt arka dişlerden başlayarak aynı basamaklar tekrarlanır.
- Hastaya su dolu bardak verilerek; ağzına su alıp çalkalamasını ve böbrek küvete tükürmesi söylenir. (Ağız içindeki artık maddelerin dışarı atılmasını kolaylaştırır.)
- Ağız çevresini kurulaması için, kâğıt havlu verilir.
- Dudakların kurumasını önlemek için nemlendirici sürülür. (Çatlamış dudaklar mikroorganizmalar için giriş kapısı oluşturur.)
- Eldivenler çıkarılır. (Kontaminasyonu önler.)
- Malzemeler ortamdan uzaklaştırılır ve uygun biçimde temizlenir ya da atılır. (Mikroorganizmanın yayılmasını engeller.)
- Eller yıkanır. (Mikroorganizmanın yayılmasını engeller.)
- İşlem, gözlemler, anormal bulgular ve hastanın tepkileri kayıt edilir. (Yasal olarak yazılı kaynak sağlar.)

Protez Diş Bakımı

Protez dişlerin, günlük olarak, düzenli bakımlarının yapılması dişetinde gelişebilecek enfeksiyonların önlenmesi ve ağız hijyeninin sağlanması için önemlidir. Özellikle, gece yatmadan önce, çıkarılarak temizlenmesi gerekir. Böylece, hem protez altında yiyecek artıklarının kalması ve mikroorganizmaların çoğalması önlenir hem de diş etlerinin dinlen¬mesi sağlanır.

Protez dişler, çıkarılıp fırça ile temizlendikten sonra, mutlaka ağzı kapalı bir kapta, su içinde saklanmalıdır. Dişler çıkarıldıktan sonra, yumuşak bir fırça ile diş etleri ve dil üzeri fırçalanmalı ya da solüsyon ile çalkalanmalıdır. Böylece dişetlerine masaj uygulanır ve akımı hızlandırılmış olur, ayrıca bakterilerin laktik asit üretmesi engellenir.

Protez dişler, bir mendil ya da gaz bezi aracılığı ile ağızdan çıkarıldıktan sonra, diş macunu ve ılık su ile temizlenmelidir.  Fırçalama işleminden sonra, iyice durulanmalı ve eğer tekrar takılmayacak ise; ağzı kapalı kap içine koyulmalıdır.

Protez dişler hastanın ağzına tekrar takılmadan önce, hastanın ağız içi mutlaka fırçalanmalı ve su ile iyice durulanmalıdır. Protez dişler ağız içine tekrar yerleştirilirken, önce üst dişler sonra alt dişler yerleştirilmelidir.