REFAKATÇİ

Saçlar, özellikle fiziksel görünümün önemli bir parçasıdır. Saçların görünümü, bireyin hijyen uygulamaları, sağlık durumu hakkında bilgi verir. Saçların yapısal özellikleri ve görünümü; hormonal değişiklikler, stres, yaşlanma, enfeksiyonlar, hastalıklar, bazı ilaçların kullanımı sonucu değişir. Örneğin hipotiroidi, saçların kuru ve sert olmasına neden olur. 

Saç, kafa derisini sarar ve ter, sebum, toz, ölmüş epitelyum doku saç telleri arasında bulunur. Normalde saçlar; temiz, parlak görünümde, saçlı deri bütünlüğü bozulmamıştır. Düzenli olarak uzarken (ayda ortalama 12-18 mm), diğer taraftan da düzenli olarak, günde yaklaşık olarak 50-100 saç teli dökülür. Saç kökü folikül içindedir ve foliküle yakın kılcal damarlar tarafından beslenir.

Saç folikülü içine açılan yağ bezlerinin salgıladığı sebum ise, saça parlak görünüm verir. Saç rengi ise, deride bulunan melanin miktarı ile ilişkilidir. Saçlar düzenli aralıklarla yıkanmaz ise, yağlı ve güçsüz görünür. Hastalar hastalık ya da yaralanmalar nedeni ile saç temizliğini sürdüremezler. Hijyeni sürdürmek ve özgüveni arttırmak için, yardım edilmeli, bakım verilmelidir.

Saçlı deri;

- Herhangi bir alanda saç kaybı olup olmadığı
- Saçın yapısının sertliği ya da yumuşaklığı
- Saçın yağlı ya da kuru olup olmadığı
- Kafa derisinde enfeksiyon, yara, bit vb. olup olmadığı yönünden değerlendirilir.

Saçlarda ve Kafa Derisinde Görülebilecek Sorunlar

Kepek: Kafa derisinin pul pul dökülmesidir. Aynı zamanda kaşıntı da vardır.

Lokal Saç Dökülmesi (Allopecia): Yaşlanma, kullanılan bazı ilaçlar, hormonal değişimler, bazı hastalıklar, travma veya radyasyona bağlı olarak, lokal olarak ya da tamamen tüm vücuttaki kılların dökülmesidir. Tedavi, çoğunlukla nedene yönelik olarak yapılır.

Baş biti: Genellikle kötü hijyen koşullarında görülür. Ancak tarak, havlu, giysilerle veya yakın temasla diğer kişilere de bulaşabilir. Tedavisi özel losyon ve şampuanlarla yapılır.

Saç Bakımının Amacı;

- Saçların ve kafa derisinin temiz ve sağlıklı olmasını sağlamak
- Kafa derisinde kan dolaşımını hızlandırmak bireyin rahatını sağlamak
- Bireyin kendine güvenini arttırmak
- Bireyin kendi hijyenik bakımına katılımını sağlamak.

Saç bakımı ve temizliği için kullanılan yöntemler, uygulama sıklığı, kullanılan temizleyici madde tamamen bireye özgüdür. Bazı bireyler günlük olarak saçlarını yıkarken, bazı bireyler kirlendikçe yıkamayı tercih edebilir.

Hasta ya da bağımlı birey için saç bakımı planlanırken, bireyin hareket durumunu olumsuz etkileyen, alçı, paralizi, denge kaybı, eklem hastalıklarının varlığı ve hareketi etkileme durumu değerlendirilmelidir. Değerlendirme sonunda, mümkün olduğu kadar bireyin kendisinin katılımı sağlanarak, saç bakımı yapılmalıdır.

Fiziksel harekette herhangi bir problemin olmadığı, ancak tam vücut banyosunun yasak olduğu durumlarda, lavaboda özel araçlar aracılığı ile saçlar yıkanabilir. Hasta bir sandalyeye oturtularak, boyun altına yerleştirilen küvet aracılığı ile kolayca saç banyosu verilebilir.

Yatak İçinde Hasta Saç Banyosu

Saçların kirli, dağınık, yağlı görünmesi, bireyi rahatsız eder. Temiz ve iyi bir görünüm için, düzenli olarak temizlenmesi gerekir. Saç temizliği, hareket edemeyen ya da uzun süre ayakta kalamayan bireyler için yatak içinde yapılabilir. Ayağa kalkabilen, sandalyede oturabilen bireylerin saçları ise, lavaboda ya da portatif lavaboda yıkanabilir.

Hasta saç banyosu için gerekli malzemeler;

- Banyo havlusu ( 2-3 adet) ve yüz havlusu
- Su ( 43 - 44°C )
- Büyük boy kova ( 2 adet) ve tas
- Şampuan (Hastanın kendisine ait)
- Taşınabilir yıkama küveti
- Tampon ( 2 adet - kulaklar için)
- Gaz bezi ( 2 adet - gözleri kapatmak için)
- Tarak - fırça (Hastanın kendisine ait)
- Saç kurutma makinesi
- Su geçirmez ped (Yok ise; muşamba üzerine ara çarşaf serilebilir)
- Tek kullanımlık eldiven
- Tek kullanımlık plastik önlük Yatak takımı
- Kirli kabı

Yatak İçinde HastaSaç Banyosu İşlem Sırası

- Malzemeler hazırlanır. (Tüm malzemeler hastanın ihtiyaçları ve alışkanlıkları ile uyumlu olmalıdır.
- Eller yıkanır. (Mikroorganizmanın yayılmasını engeller.)
- Hastaya uygulama hakkında bilgi verilir. (Böylece hasta ile işbirliği yapılabilir.)
- İşlem için hastadan izin alınır. (Hasta olarak kişisel haklarının farkına varmasını sağlar.)
- Malzemeler için uygun ve temiz bir alan seçilir ve kolay ulaşılabilecek biçimde yerleştirilir. (İşlem sırasında malzemelere  kolay ulaşmayı sağlar)

- Yatak etrafına perde ya da paravan çekilir. Açık pencere ve kapı kapatılır. Hastanın üstü açık olmamalıdır. (Hastanın gizliliğinin korunmasını sağlar ve üşümesini engeller.)

- Hastaya supine pozisyonu verilir. Hasta eğer sırt üstü yatamıyor ise, lateral pozisyon verilmelidir. Hastanın gövdesi, başı size yakın yatak başucunda, gövde ayakucundaki diğer köşeyi gösterecek biçimde, çaprazlanmalıdır. Hasta lateral pozisyonda ise; hastanın sırtı size dönük, tüm saçlar sizin olduğunuz yöne doğru kaydırılmış olmalıdır. (hastanın uygulama boyunca rahat olmasını ve işlemin rahat yapılmasını sağlar.)

- Su geçirmez pedi (ya da tedavi muşambası ve bezini) hastanın boynu ve omuzları altına gelecek biçimde yerleştirilir. Havlunun biri, alt ucunu rulo biçimine getirerek boyun altına, üst uçları hastanın omuzları üzerine yerleştirilir. (Yatak takımlarının ve hasta giysilerinin ıslanmasını ve hastanın üşümesini engeller.

- Muşambanın tüm uçları kirli su kovası içine yerleştirilir. Temiz su kovası kolay ulaşılabilecek biçimde yatağa yakın yerleştirilir. ( Kirli suyun dışarı sıçramasını önler, işlem sırasında temiz suya ulaşımı kolaylaştırır.

- Hastanın başı altına yıkama küveti (ya da küvet biçimine getirilmiş muşamba) yerleştirilir. Eğer muşamba kullanılıyor ise, muşamba uçları bir oluk biçimine getirilmeli ve tüm uçlar kova içinde olmalıdır. (Suyun kolayca kova içine akması sağlanır ve yatak takımlarının ıslanması engellenir. )

- Diğer yastık üzerine, ikinci havlu serilir. Yastık, işlem sonunda kullanılmak üzere sizden uzak tarafa yerleştirilmelidir. (İşlem sonunda, saçın kolayca kurulanmasını sağlar.)

- Hastanın saçındaki toka vb. takılar çıkarılır, saçlar bağlı ya da örgülü ise çözülür ve saçları taranır. (Böylece saçlar kolayca ıslatılabilir ve yıkanabilir.)

- Hastanın kulaklarına pamuk tampon, gözlerine gaz bezi yerleştirilir. (Kulak içine ve göze su ya da şampuan kaçmasını engeller. )

- Eldivenler ve plastik önlük giyilir. (Önlük giysilerin ıslanmasını engeller)
- Sıcak su ile alın ve saçlı derinin birleştiği noktadan başlayarak, saç ıslatılır. Diğer el ile tüm saçın ıslanması sağlanmalıdır. (Su yukarıdan aşağıya doğru akacağı için, saç kolayca ıslatılabilir.)

- Tüm saç ıslatıldıktan sonra; avuç içine bir miktar şampuan dökülerek, iki el birbirine sürtülür. Şampuan parmak uçları ile masaj yapılarak tüm saça yayılmalı ve iyice köpürtülmelidir. Saçlar, alın ile saçlı derinin başlangıcından, enseye doğru masaj yapılarak köpürtülmelidir. (Şampuanın doğrudan saça dökülmesi, tüm saça yayılmasını zorlaştırır. Masaj ile saçlı deride oluşabilecek çizikler önlenir. )

- Saçlar bol su ile durulanır. (Köpük ile birlikte, saçtaki kir de su ile temizlenmiş olur. )
- Bu işlemler saç tamamen temizlenene kadar tekrar edilmelidir.
- Son durulama işleminden sonra; hasta tercih ediyor ise; saç kremi uygulanır ve durulanır. (Aşırı kuru saçların kolay taranması için saç kremi uygulanabilir. )

- Saçlar toplanır ve eler arasında hafifçe sıkıştırılır. (Böylece fazla su akıtılmış olur.)
- Saçları ensede toplayarak, başı, üzerinde havlu bulunan yastık üzerine kaydırılır. Havlu uçları alın üzerine çaprazlanır ve saç sarılır. (Hastaya fazla rahatsızlık vermeden, saçların havlu ile sarılmasını kolaylaştırır.)

- Baş küveti (ya da muşamba) yavaşça sıyrılarak yataktan uzaklaştırılır. Kirli su kovası içine yerleştirilir. (Hastaya rahatça pozisyon verilebilir ve yatak takımlarının ıslanması önlenir.)

- Hastanın gözlerindeki gaz bezi ve kulak içine yerleştirilen pamuk tamponları çıkarılır. Kirli kabına atılır.
- Eldivenier çıkarılır.
- Saçlar iyice kurulanır. Kurulama sırasında, havlu çok ıslanır ise; havlu değiştirilmelidir. Hastanın saçları taranır ve tercihe göre kurutma makinesi ile kurutulur. (açın ıslak kalması, hastanın üşümesine neden olur.)

- Eğer saçlar uzun ise; hastanın tercihine göre örülür ya da toplanır. (Saçların dağılması engellenir.)
- Hastaya rahat edebileceği pozisyon verilir. Eğer yatak takımları kirlenmiş ya da ıslanmış ise yatak takımları değiştirilir.

- Malzemeler ortamdan uzaklaştırılır ve uygun biçimde temizlenir ya da atılır. (Mikroorganizmanın yayılmasını engeller.)

- Eller yıkanır. (Mikroorganizmanın yayılmasını engeller.)
- işlem, gözlemler ve hastanın tepkileri kayıt edilir. (Yasal olarak yazılı kaynak sağlar.)