REFAKATÇİ

Hastaların hastane ortamında desteklenmeleri amacıyla yakınlarının da yanlarında bulunmasına refakatçi uygulaması denilmektedir. Bu uygulama günümüzde pek çok kuruluşta yaygın olarak sürdürülmektedir.

Gelişmiş ülkelerde de buna benzer uygulamaların özellikle çocuk gibi bakıma muhtaç veya uzun süreli bakım gereksinimi olan hastaların yattığı ünitelerde bulunmaktadır.

Çocuğa öncelikle bakım vermekle sorumlu bireyler genellikle hastane ortamında çocuklarına eşlik ve onların bakımına yardım etmek durumundadırlar. Bu durum aileleri daima etkilemiştir.

Çocukların yanında bulunan ebeveynlerin ya da onların bakımından öncelikle sorumlu bireylerin hastane ortamındaki ihtiyaçları son yıllarda sağlık literatüründe önemsenmektedir.

Bu konuda birçok araştırma çocuk kliniklerindeki refakatçilerin sorunları, beklentileri ve problem çözme düzeyleri ile ilişkisini değerlendirmek, sorun ve beklentilerini sosyo-demografik özelliklerle karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır.

Ülkemizdeki hastanelerin çoğunda hastanın gerçek anlamda gereksinimi olup olmadığına bakılmaksızın genel olarak isteyen her hasta için refakatçi kabul edilmektedir.

Hemşirelik bakımı içindeki aktivitelerin yürütülmesini gerektiren refakatçi uygulamasının birçok kurumda hastaların bireysel gereksinimlerinden çok kurumların ihtiyaçlarının dikkate alınarak sürdürüldüğü de bilinmektedir.

Yoğun olarak sürdürülen bu uygulama ile ilgili pek çok kurumda özel bir planlama ve düzenlemenin olmadığı, yani refakatçi eğitimi ve denetiminin, uyku-beslenme-temizlik gibi bireysel gereksinimlerini karşılamalarına olanak tanıyan düzenlemelerin yapılmadığı gözlenmektedir.

Oysa refakatçilerin de birer birey olarak pek çok gereksinimlerinin olacağı açıktır. Çalışmalar, hastanede hastalara hasta yakınlarının refakat etmesinin ve bakıma katılmasının hastayı olumlu yönde etkilediğini, hastanın uyum ve iyileşme sürecini hızlandırdığını belirtmektedirler.

Hasta refakatçilerinin hastanede yaptıkları uygulamalar ve hastane ortamından etkilenme durumları ile ilgili yapılan çalışmada refakatçilerin birçok sorunlarının, ihtiyaçlarının ve beklentilerinin olduğu tespit edilmişlerdir.

Bu durumda hemşirelerin hastalara olduğu kadar refakatçilerin sorunlarına ve ihtiyaçlarına duyarlı olmaları verilen hemşirelik bakımının kalitesini etkilemesi açısından önemlidir.

Refakatçilerin hastanedeki sorunları ile baş etmeleri problem çözme performansları ile de ilgili olabilir.
Çocukları hastanede tedavi gören ebeveynlerin baş etme stratejilerinin problem çözme üzerine odaklandığını bulmuşlardır.

Refakatçilerin %86,2’nin çocukların annesi, %13,8’inin ise teyzesi, halası, babaannesi ve anneannesi olduğu, % 39,4’ünün ilk refakatçilik deneyimi olduğu, % 25,3’ünün yılda 3-4 kez refakatçiliği deneyimlediği ve % 63,6’nın refakatçilik süresinin 1-7 gün arasında olduğu saptanmıştır.

Çocukla akrabalık derecesinin refakatçilerin problem çözme düzeyleri üzerine istatistiksel olarak etkisi olmadığı saptanmakla birlikte, annelerin problem çözme puan ortalamalarının diğer refakatçilere göre daha az olduğu saptanmıştır. Bu bulgu annelerin çocuğuyla olan duygusal bağın yakınlığından kaynaklanmış olabilir.

Bireyin doğuştan sahip olduğu problem çözme yeteneğinin deneyimlerin etkisi ile geliştiği bilinmektedir. Refakat edilen çocukların yarıdan fazlasının 0-1 yaş grubunda olduğu ve 4-5 yaş grubundaki çocukların refakatçilerinin diğerlerine göre sorunları ile daha iyi baş ettikleri ve çocukların yaş gruplarına göre refakatçilerin sorunlarıyla baş etmelerinin istatistiksel açıdan anlamlı olduğu saptanmıştır.

0-1 yaş grubu çocukların refakatçilerinin diğerlerine göre en düşük problem çözme düzeyine sahip olmaları bu yaş grubu çocukların beslenme, boşaltım, uyku gibi bütün bakım gereksinimlerinin refakatçiler tarafından karşılanıyor olması ve refakatçilerin çocukla sözel iletişim güçlüğü yaşamaları ile açıklanabilir.

Çocukların % 61’inin erkek ve % 92,2’sinin sosyal güvencesinin olduğu, kız çocuğuna refakat edenlerin erkek çocuğuna refakat edenlere göre sorunlarını daha iyi çözdükleri ancak hasta olan çocuğun cinsiyeti ve sosyal güvenceye göre refakatçilerin sorunları ile baş etmelerinin istatistiksel yönden bir anlam ifade etmediği belirlenmiştir.